بشری

امام خمینی(ره) در چند دهه گذشته تأثیرات شگرفی در بنیانهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و … جامعه ایران و بسیاری از مناسبات جهانی داشتند. از اینرو مطالعه افکار و اندیشههای سیاسی ایشان حایز اهمیت است. با نگاهی دقیق میتوان دریافت که در اندیشه سیاسی امام(ره) گر چه بخشهایی از آراء، افکار و اندیشهها بر حسب مقتضیات زمان، مکان، شرایط، امکانات و … دچار تغییراتی شدهاند ، اما نکته حایز اهمیت این است که این تغییرات در دایره اصول ثابتی اتفاق افتادهاند.

اصل تکلیف
تکلیف گرایی و عمل بر اساس تکلیف و وظیفه شرعی، و حتی تغییر رفتار به خاطرتغییر وظیفه، جایگاه مهمی در فهم اندیشه و عمل سیاسی حضرت امام(ره) دارد. خود ایشان تصریح میکند که تمامی رفتارهای ایشان بر اساس تکلیف بوده است؛ «ما بنا داریم به تکلیف عمل کنیم ما مکلفیم با ظلم مقابله کنیم … ما مکلفیم از طرف خدای تبارک و تعالی که با ظلم مقابله کنیم با این خونخوارها مقابله کنیم.»

درعبارت فوق غیر از بیان این نکته که عمل ایشان بر اساس تکلیف است به گونهای دیگر به پیروان خویش نیز تکلیف کردهاند که لازم است عملشان بر اساس تکلیف باشد. در این دیدگاه اجر و پاداش انسان در صورت عمل به تکلیف فارغ از نتیجه محفوظ است: «نباید نگران باشیم که مبادا شکست بخوریم باید نگران باشیم که مبادا به تکلیف عمل نکنیم. نگرانی ما از خود ماست. اگر ما به تکالیفی که خدای تبارک و تعالی برای ما تعیین کرده است عمل کنیم باکی از این نداریم که شکست بخوریم چه از شرق و چه از غرب چه داخلی و خارجی و اگر به تکلیف خودمان عمل نکنیم شکست خورده هستیم خودمان را شکست دادهایم.»

هر چند که امام در تعیین رفتار سیاسی و اجتماعی خود گاهی اوقات شخصاً به نتیجه میرسید ولی در اکثر موارد از طریق کارشناسان به نتایجی دست مییافت. مرحوم حجت الاسلام «سید احمد خمینی» درباره چگونگی تدوین کتاب «کشف الاسرار» میگوید: «حضرت امام فرمودند یک بار درحال رفتن به مدرسه فیضیه مشاهده کردم که عدهای دارند راجع به کتاب «اسرار هزار ساله» بحث میکنند، ناگهان به ذهنم رسید که ما داریم درس اخلاق میگوییم حال آنکه این بحثها در حوزهها نفوذ پیدا کرده است. امام تصمیم میگیرند که از وسط مدرسه فیضیه برگشته و دیگر به درس نروند و طی یک ماه تا چهل روز تقریباًَ همه کارها را کنار میگذارند و کتاب کشف الاسرار را مینویسند.» در اینجا میبینیم که تشخیص خود امام او را به یک تکلیف رسانده ولی در جایی دیگر مثل قبول قطعنامه و پایان جنگ خود ایشان در پیامی که به این مناسبت صادر فرمودند تصریح نمودند که نظر کارشناسان امر ایشان را به این نتیجه رسانده است.

بنا بر این «تکلیفگرایی» به عنوان یک اصل ثابت در شرایط مختلف رفتارهای متفاوت و متنوعی را پدید میآورد. روشن است که تکلیف، خود دایر مدار قدرت انجام آن است و کسی که قادر به انجام کاری نیست، تکلیفی نیز در این خصوص ندارد. در ادامه، با استفاده از اصول دیگر تفکر سیاسی امام، به تبیین بیشتر این اصل میپردازیم.

اصل مصلحت اسلام و مسلمین
حضرت امام همواره تأکید مینمود که اگر مصلحت اسلام یا مسلمین را در رفتار خاصی ببیند برای انجام آن اقدام میکند.

«اگر من خدای نخواسته یک وقتی دیدم که مصلحت اسلام اقتضا میکند که یک حرفی بزنم میزنم و دنبالش راه میافتم و از هیچ چیز نمیترسم بحمدالله تعالی، والله تا حالا نترسیدهام.»

امام در تبیین دلایل پذیرش «قطعنامه 598» به اصل مصلحت اسلام و مسلمین استناد کرده و میفرماید: «و خدا میداند که اگر نبود آن انگیزهای که همه ما و عزت و اعتبار ما باید در مسیر مصلحت اسلام و مسلمین قربانی شود هرگز راضی به این عمل نمیبودم و مرگ و شهادت برایم گواراتر بود.»

اصل دعوت و گسترش اسلام
تمامی اقدامات امام تا پیش از انقلاب دعوت رژیم پهلوی به بازگشت به آغوش اسلام و قطع رابطه با استعمارگران و سلطهطلبان بهویژه امریکا و اسرائیل بود. چنان که بارها سران کشورهای اسلامی را نیز به همین پیام دعوت کرده بود. پس از انقلاب نیز مقصود اصلی حضرت امام(ره) از «صدور انقلاب» صدور پیامهای معنوی اسلام به مردم دیگر کشورها بود. ایشان چه قبل از انقلاب و چه پس از انقلاب، به مراسم حج به عنوان یک کنگره جهانی در جهت گسترش پیام اسلام مینگریستند. حضرت امام بارها آیات قرآنی مربوط به دعوت فرعون توسط حضرت موسی را نقل مینمودند و دیگران را به اقدامی مشابه دعوت میکردند. ایشان میفرمودند: «ما از جمیع مستضعفین عالم دعوت میکنیم که با هم در حزب مستضعقین وارد بشوند، و مشکلات خودشان را دستجمعی و اراده مصمم عمومی رفع کنند.»

اصل نفی سبیل:
میتوان گفت که بیتالغزل فعالیتهای سیاسی امام، مبارزه با استعمار و سلطه بیگانگان در تمامی اشکال سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی آن بودهاست: «منطق اسلام این است که سلطه نباید از غیر بر شما باشد.» پر واضح است که این بیان، نشأت گرفته از آیه کریمه «ولن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا» است. از نقطهنظر تاریخی نیز آغاز نهضت امام خمینی(ره) مخالفت با سیاست ذلتبار حکومت پهلوی در تصویب قانون کاپیتولاسیون برای اتباع آمریکایی بود.

اصل تقدیم اهم بر مهم
این یک اصل عقلی است که انسان در میان دو امر مهم و مهمتر، مهمتر را به انجام برساند. امام با توجه به این اصل حفظ نظام اسلامی را مهمترین وظیفه میدانست: «مسأله حفظ نظام اسلامی در این عصر با وضعی که در دنیا مشاهده میشود و با این نشانهگیریهایی که از چپ و راست و دور و نزدیک نسبت به این مولود شریف میشود، از اهم واجبات عقلی و شرعی است که هیچ چیز با آن مزاحمت نمیکند.»

اصل عدالت
عدالت در سطوح مختلف یک اصل پذیرفته شده و لازمالرعایه است. از یک امام جماعت معمولی تا رهبر و زمامدار جامعه اسلامی و تا خداوند متعال: «عدالت اسلامی را میخواهیم در این مملکت برقرار کنیم همچو اسلامی که در آن عدالت باشد؛ اسلامی که در آن هیچ ظلمی نباشد؛ اسلامی که در آن، شخص اول با آن فرد آخر همه علیالسواء (مساوی) در مقابل قانون باشند.»

تأکید بر عدالت اجتماعی در فرمایشات حضرت امام جایگاه بسیار ویژهای دارد. امام خمینی(ره) تلاش زیادی نمودند تا علاوه بر اصل تأسیس نظام جمهوری اسلامی با تأسیس نهادهایی ویژه، شکافهای طبقاتی موجود در سطح جامعه ایران را محو نمایند.

اصل توجه به مقتضیات زمان و مکان
حضرت امام(ره) درباره شرایط زمان و مکان چنین فرمودهاند: «یکی از مسایل بسیار مهم در دنیای پرآشوب کنونی، نقش زمان و مکان در اجتهاد و نوع تصمیمگیریهاست. زمان و مکان، دو عنصر تعیینکننده در اجتهادند. مسألهای که در قدیم دارای حکمی بوده است. به ظاهر همان مسأله در روابط حاکم بر سیاست، اجتماع و اقتصاد یک نظام، ممکن است حکم جدیدی پیدا کند.»

پرواضح است که تأثیر زمان و مکان و شرایط و مناسبات اجتماعی از عوامل تأثیرگذار بر اندیشه خود حضرت امام نیز بوده است.

در پایان گفتنی است که توجه به اصول پیش گفته، میتواند در تحلیل اندیشه تمامی متفکران راهگشا باشد. در تحلیل تاریخ اسلام و سیره معصومین نیز بیتوجهی به اصول مذکور سبب بدفهمی خواهد شد. در شرایط امروز که تحولات جوامع، بسیار سریع و پیچیده است، توجه به این اصول میتواند در رهروی صحیح از راه امام مفید و مؤثر واقع گردد.

آزادسازی خرمشهر یکی از مهم‌ ترین اهداف عملیات «الی بیت‌المقدس» در دوره جنگ ایران و عراق بود که پس از ۵۷۸ روز اشغال در روز سوم خرداد سال ۱۳۶۱ خورشیدی صورت پذیرفت.

این پیروزی به لحاظ نظامی، نقطه عطفی در تاریخ جنگ ایران و عراق شناخته شده و از این روز به عنوان نمادی از پیروزی، مقاومت و ایستادگی در برابر دشمن یاد می‌ شود.

عملیات بیت‌المقدس توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران، به فرماندهی علی صیاد شیرازی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به فرماندهی محسن رضایی انجام گرفت

.

فتح خرمشهر انعکاس جهانی داشت و شورای عالی انقلاب فرهنگی، سوم خرداد را به عنوان روز مقاومت، ایثار و پیروزی در تقویم رسمی ایران نامگذاری کرده‌ است.

 خرمشهر، شهر استقامت، پایداری و خون، در ساعت ۲ بعد از ظهر روز ۳ خرداد ۱۳۶۱ پس از ۳۴ روز نبرد بی‌امان، به طور کامل از اشغال نظامیان عراق خارج شد.

در حالی که اشغال خرمشهر توسط عراق به عنوان آخرین و مهم‌ترین برگ برنده این کشور برای وادار ساختن ایران به شرکت در هر گونه مذاکرات صلح تلقی می‌شد، آزادسازی این شهر می‌ توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی ایران بر نیروهای متجاوز و اثبات برتری نظامی‌اش باشد.

بر همین اساس، عملیات بیت‌المقدس با هدف آزادسازی جاده اهواز – خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز و آبادان از برد توپخانه دشمن در ۳۰ دقیقه بامداد روز ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱ با قرائت رمز عملیات «بسم‌الله الرحمن الرحیم. بسم‌الله القاسم ‌الجبارین، یا علی ابن ابی‌طالب» از سوی فرماندهی مشترک آغاز شد.

عملیات بیت‌المقدس به چهار دوره زمانی تقسیم می شود که دوره چهارم آن آزادی سازی خرمشهر است

در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیرو‌ها با ورود به شهر، آن را از وجود نیروهای عراقی پاک گردانند. و در سه بامداد روز سوم خرداد واحدهایی از رزمندگان ایران به آن سوی رودخانه وارد شدند. از طرف دیگر جمعی از نیروهای عراقی با استفاده از تاریکی شب و قایق اقدام به فرار کردند که تعدادی از این قایق‌ها توسط تکاوران نیروی دریایی هدف قرار گرفت و سرنشینان آن‌ها غرق شدند.

نیروهای عراقی از ساعت سه و پنجاه دقیقه بامداد تا نیم بعدازظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه سه بار اقدام به پاتک کردند و تلاش نمودند تا از طریق جاده شلمچه – خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکنند، اما هر بار با پایداری و مقاومت دلاورانه رزمندگان ایرانی مواجه شدند و با دادن خساراتی عقب‌نشینی کردند.

در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیرو‌ها با ورود به شهر، آن را از وجود نیروهای عراقی پاک گردانند. و در سه بامداد روز سوم خرداد واحدهایی از رزمندگان ایران به آن سوی رودخانه وارد شدند. از طرف دیگر جمعی از نیروهای عراقی با استفاده از تاریکی شب و قایق اقدام به فرار کردند که تعدادی از این قایق‌ها توسط تکاوران نیروی دریایی هدف قرار گرفت و سرنشینان آن‌ها غرق شدند.

نیروهای عراقی از ساعت سه و پنجاه دقیقه بامداد تا نیم بعدازظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه سه بار اقدام به پاتک کردند و تلاش نمودند تا از طریق جاده شلمچه – خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکنند، اما هر بار با پایداری و مقاومت دلاورانه رزمندگان ایرانی مواجه شدند و با دادن خساراتی عقب‌نشینی کردند.

در ساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد در حالی که درگیری شدیدی بین قوای ایرانی و نیروهای عراقی در شمال نهر «خین» جریان داشت و دشمن در فکر شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ایرانی از جناح غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. ناحیه گمرک خرمشهر در کنار اروند اندکی مقاومت کرد که آن هم به سرعت در هم شکسته شد. در ساعت ۱۲ قوای ایران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نیروهای متجاوز بعثی که ۲۴ ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهی جز اسارت یا فرار و یا کشته شدن نداشتند. بدین جهت واحدهای عراقی گروه به اسارت نیروهای ایرانی در آمدند.

در ساعت دو بعدازظهر، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم جمهوری اسلامی ایران بر فراز «مسجد جامع» و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد. بدین ترتیب این شهر مقاوم که پس از ۳۵ روز پایداری و مقاومت در چهار آبان ۱۳۵۹ به اشغال دشمن درآمده بود، پس از ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) اسارت، آزاد شد.

در آخر هم اشاره کنیم، در جریان آزادسازی خرمشهر حدود ۱۶ هزار نیروی عراقی کشته و زخمی شدند و همچنین ۱۹ هزار نفر نیروی عراقی به اسارت نیروهای ایرانی درآمدند.

ایران در جریان عملیات ۲۶ روزه بیت‌المقدس که به آزادی خرمشهر انجامید ۶٬۰۰۰ شهید (۴٬۴۶۰ شهید سپاه و ۱٬۰۸۶ شهید ارتش) و ۲۴ هزار مجروح داد.

در زیر می توانید ویدئوی مربوط به این رویداد بزرگ تاریخی را مشاهده کنید. بد نیست اشاره کنیم، نوحهٔ معروف «ممد نبودی ببینی» پس از آزادسازی خرمشهر اوّلین بار توسط حسین فخری هم‌رزم محمد جهان آرا بر سر مزارش خوانده شد و یک‌سال بعد توسط غلام کویتی‌پور همزمان با سالگرد آزادسازی خرمشهر خوانده شد.

ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته
خون یارا نت پر ثمر گشته
ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته
خون یارا نت پر ثمر گشته
آه و واویــــلا… کو جهان آرا
نور دوچشمان تر ما
ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته
خون یارا نت پر ثمر گشته
ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته
خون یارا نت پر ثمر گشته
آه و واویلا… کو جهان آرا
نور دوچشمان تر ما »
ای نخل غلتیده به خون
اشکی از شادی
هم چو من بفشان… روز آ ز ا د ی
خیل یاران را… خیز و یاری کن
دشت شادی را… آ بـیاری کن
نخل در آ تش شعله ور
گر چه شد بی سر
نو بتی د یگر گشته بار آور
شهد پیروزی خوشـهء خر ما
زورق ومن… ماهی و در یا
ممد نبودی ببینی
گر یهء باران لاله رو یا ند از تربت یاران
گشته آبادان هرچه و یران شد
تربـت یاران گلباران شد

«ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته
خون یارا نت پر ثمر گشته

ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته
خون یارا نت پر ثمر گشته
آه و و ا و یـــلا… کو جهان آرا
نور دوچشمان تر ما »

ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته
خون یارانت پر ثمر گشته
آه و واویلا کو جهان آرا

نور دو چشمان تر ما
امیدم گشته نا امید بعد از هجر تو
یاران می آیند اندر پی تو
موسوی آمد پی تو استقبالش کن
بر کوی رضوان تو مهمانش کن
آه و واویلا کو جهان آرا

نور دو چشمان تر ما
از هجرت ای سردار دل گل ها پژمردند
نخل های شهر ما بی سر می مردند
در دست مردان خدا جامت می ماند
در یاد مستان نامت می ماند

خدا را حمدِ بی حد زین عنایت
رسید از او دلیـران را حمایت
مبارک ، فتـح ، بر رزمندگان باد
شهـامت درسِ آنـان از ولایت
هـزاران نکتـهِ نا گفتـه مـانـده
روا باشد روایت زین حکایت
سوم خرداد سالروز فتح خرمشهر گرامی باد
شاعر سلیمان ابوالقاسمی